بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ واژه جهاد، بخشها و شاخههاى گوناگونى از کوشش و تلاش انسانى راشامل مىشود؛ جهاد از مبارزه با نفس و هواهاى نفسانى آغاز، و به وقفنمودن خود براى خدا در قالب تشکلهاى ربّانى الهى و داوطلب شدن براىجنگ و پیکار در راه خدا پایان مىپذیرد، و با کوشش مداوم وخستگىناپذیربراى برپاداشتن حق و انجام امر به معروف و نهى از منکر و مبارزه باستمگران، ادامه مىیابد. جهاد برترین وسیلهاى است که مىتوان با آن براى تقرّب به خدا توسّلجست و به حضرت حق نزدیکتر شد. خداوند متعال در قرآن مجید مىفرماید:)یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْتُفْلِحُونَ(1)). »اى کسانى که ایمان آوردهاید از خدا بترسید و وسیلهاى براى تقرّب به او بجوئیدو در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید.« از این آیه استفاده مىشود که جهاد یک وسیله الهى است که گاهى واجبولازم است مانند جهاد براى دفاع از مسلمانان و دفاع از دین در برابر خطرها،و گاهى هم سنّت مؤکّد است مانند جهاد در راه تبلیغ رسالت خدا و اشاعه دین درجهان. در حدیث شریف نیز این تقسیم درباره جهاد وارد شده است. فضیل بنعیاض از امام صادقعلیه السلام درباره جهاد پرسید که جهاد واجب است یا سنّت؟امامعلیه السلام فرمود: جهاد بر چهار قسم: دو قسم آن واجب و قسم سوّم آن سنّتاست امّا جز در کنار واجب، انجام نمىشود و یک قسم هم سنّت است. امّا دوقسم واجب عبارتنداز: مبارزه انسان با نفس خود در برابر گناهان و معصیتخداوند، و این والاترین جهاد است؛ و پیکار با کفّارى که به شما نزدیکهستند. امّا جهادى که سنّت است ولى جز با واجب برپا نمىشود، این است کهجهاد با دشمن بر همه امّت واجب است و اگر همگى ترک کنند، عذاب الهىدامنگیر همه آنان مىشود، و این جهاد براى امام سنّت است که همراه امّت بهمیدان جنگ برود و با دشمن نبرد کند. امّا جهاد سنّت، هر سنّتى است که انسانآن را برپا دارد و در راه احیا و برپاداشتن آن مجاهدت نماید، زیرا کاروکوشش دراین راه از بهترین اعمال و موجب احیاى سنّت است. پیامبرگرامى اسلامصلى الله علیه وآله فرمود: »کسى که سنّت حسنهاى را ایجاد و برپا دارد،براى اوست پاداش آن سنّت و پاداش همه کسانیکه بدان عمل مىکنند بدوناینکه از پاداش خود آنان، چیزى کم شود.«(2) این حدیث از روایات محکمهاى است که درباره اقسام گوناگون جهاد بهتفصیل سخن مىگوید. در آیات قرآن و روایات پیامبرصلى الله علیه وآله و اهل بیت طاهریناوعلیهم السلام همه انواع جهاد شرح و بسط داده شده است، در حالیکه در فقه تنها دربخش »جنگ و پیکار در راه خدا« به تفصیل سخن گفته شده است. و ما بهپیروى از قرآن و حدیث و سیره فقهارحمهم الله در این کتاب ابتدا درباره همه بخشهاىجهاد و اقسام آن بحث کردهایم و سپس به حسب روش فقها درباره موضوعجنگ در راه خدا نیز سخن گفتهایم. البتّه در مورد جهاد با نفس تنها به متن آیات و روایات اکتفا نمودهایم، زیرامتن آیات قرآن و احادیث شریف اثر بخشتر وروشنتر است در حالیکه بعضىاز مسائل فقهى را از آیات و روایات جهاد بر ضد ستمگران الهام گرفتهایم. و درموضوع جنگ و قتال در راه خدا روش فقها را در پیش گرفتهایم، و همچنینبخش اخیر کتاب را به »امر به معروف و نهى از منکر« اختصاص داده و آن رابه روش فقها بررسى نمودهایم. از خداوند سبحان مىخواهیم که به ما توفیق دهد تا به آنچه مىگوئیم عملکنیم، و عمل ما را قبول فرماید و ذخیره روز قیامت قرار دهد، و به فضلورحمت خود، عمل به این رساله مختصر را مجزى گرداند. انّه سمیع الدّعاء. محمّدتقى المدرسى 5 / جمادى الاُولى / 1418ه. ق
